مرکز نوآوری چیست؟
در سراسر دنیا بسترهایی با عنوان «مرکز نوآوری» برای شکل‌گیری کسب و کارهای نوین، راه‌اندازی شده است.مراکز نوآوری اهداف متفاوتی را به نسبت مراکز کسب و کاری دیگر دنبال می‌کنند. همان‌طور که نام مرکز نوآوری گویاست، کسب و کارهایی که در این مراکز شکل می‌گیرند، باید نوآورانه باشند و شکل جدیدی از محصول را ارائه دهند. به طور مشخص، یک مرکز نوآوری در پی پر کردن خلأهای بازار است. کسب و کارهایی که در یک مرکز نوآوری شکل می‌گیرند یا حمایت می‌شوند، هر کدام در تلاشِ وارد کردنِ متدی جدید برای نگاه به بازار و تولید هستند. از همین رو جمع شدن کسب و کارها در کنار یکدیگر تحت عنوانی به نام «مرکز نوآوری» به آن‌ها کمک می‌کند که از تجارب یکدیگر بهره ببرند. برای کسب و کارهای نوآور، قرارگیری در یک محیط با اهداف نوآورانه بسیار حیاتی و راهگشاست. زیرا پرورش ایده‌های خلاقانه نیازمند محیط است؛ مانند نیازِ بذر به آب و خاک و نور و هوا. یک مرکز نوآوری احتیاجات محیطیِ یک ایده را شناسایی می‌کند و سپس در فراهم کردن آن بستر، یاری می‌رساند.
آشنایی با ساختار مرکز نوآوری
ساختار مراکز نوآوری وابسته به شکل سرمایه‌گذاری آن تعریف می‌شوند و شکل می‌گیرند. مراکز نوآوری می‌توانند به شکل‌های دولتی، خصوصی و خصولتی اداره شوند. هر کدام از این مدل‌ها، ساختار خاص خود را ایجاد می‌کنند. قاعدتاً یک مرکز نوآوری با سرمایه‌ی دولتی، اهداف متفاوتی را به نسبت یک مرکز نوآوری با سرمایه‌ی خصوصی دنبال می‌کند. ساختار مراکز نوآوری دولتی، معمولاً صورتی سازمان یافته دارد و تابع یک نظام رفتاری دولتی است. این مراکز اهداف کلان‌تری را نسبت به مراکز خصوصی دنبال می‌کنند.
در مقابل آن، مراکز نوآوری خصوصی، در تدوین ساختار، دستِ بازتری دارند و راحت‌تر می‌توانند در مدل ساختاری خود تغییرات را اعمال کنند. برای مثال، مراکز نوآوری خصوصی، امکان آزمون و خطای بیشتری در شکل‌دهی ساختار دارند. اما یک تفاوت مهم بین مراکز خصوصی و دولتی، امنیت سرمایه است. مراکز خصوصی، به این دلیل که سرمایه‌ی محدودی دارند، در صورت شکست یک کسب و کار، به ورشکستگی نزدیک‌تر هستند تا مراکز دولتی. معمولاً مراکز دولتی، پشتوانه‌ی مالی قوی‌تری دارند و از همین‌رو، شکست یک کسب و کار در مراکز نوآوری دولتی، کل مرکز را دچار تهدید نمی‌کند.
اهداف و مأموریت‌های مرکز نوآوری
مراکز نوآوری وابسته به ساختار آن که به آن پرداختیم و حوزه‌ی کاری، اهداف و مأموریت‌های متفاوتی دارند. معمولاً مراکز نوآوری دولتی، به دنبال انسجام بخشیدن به کسب و کارهایی هستند که اهداف دولتی دارند. برای مثال بعضی از کسب و کارها در پی مشخص شدن شعارِ سال به وجود می‌آیند. بعضی بر اساس رویکرد ریاست جمهوری به حوزه‌ی کار و تعاون شکل می‌گیرند و… مراکز نوآوری دولتی معمولاً با عوض شدن کابینه‌ی دولت، دچار تحول می‌شوند و امکان این‌که برچیده شوند، زیاد است.
مراکز نوآوری خصوصی، معمولاً در صورت حفظ سرمایه، ماندگاری بیشتری دارند. بعضی مراکز نوآوری اهداف خود را در حوزه‌ای خاص دنبال می‌کنند. برای مثال یک مرکز نوآوری فقط در زمینه‌ی آزمایشگاهی و ژنتیک کار می‌کند، یک مرکز دیگر در زمینه‌ی فنی مهندسی و… زیرا هر مرکز نوآوری مأموریتی را برای خود در نظر می‌گیرد که تحقق به آن، با کثرت حوزه‌های کاری ممکن نیست. مرکز نوآوری‌ای که در زمینه‌ی مهندسی معکوس صنایع کار می‌کند، در صورتی که در حوزه‌ی خود متمرکز کار کند، موفقیت بیشتری خواهد داشت. زیرا تجربه‌ی هر کسب و کار، به دیگری کمک خواهد کرد.
مطالعه بیشتر: آشنایی با اهداف مرکز نوآوری
تفاوت مرکز نوآوری و شتابدهنده
شاید برایتان سوال باشد که چه تفاوتی میان یک مرکز نوآوری و یک شتابدهنده وجود دارد؟
شتابدهنده‌ها ساختار بسیار متفاوتی با مراکز نوآوری دارند. یک شتابدهنده، جذب کننده‌ی استارتاپ برای شتابدهی در بازار است. برای این کار هم معمولاً برنامه‌های خاصی را در زمان محدود اجرایی می‌کنند. سپس وقتی استارتاپ به مرحله‌ی قابل قبولی رسید، با آن خداحافظی می‌کنند.
اما مراکز نوآوری، معمولاً، از ایده، شکل‌دهنده‌ی یک کسب و کار هستند. ایده‌ی کسب و کارها هم می‌تواند از درون مجموعه شکل گرفته باشد و هم می‌تواند از اشخاصِ دیگر، وارد مجموعه شده باشد. اما چیزی که مهم است، شکل‌گیری کسب و کار از بیخ و بن، در مرکز نوآوری است. به همین منوال، ایده پرورش پیدا می‌کند، اجرایی می‌شود، محصول تولید می‌شود، به بازار عرضه می‌شود، توسعه پیدا می‌کند و… همه‌ی این مراحل در مرکز نوآوری طی می‌شود. سپس مدیران مرکز نوآوری می‌توانند تصمیم بگیرند که کسب و کارها را نگه دارند یا سهام‌شان را به فروش بگذارند. مراکز نوآوری مانند شتابدهنده‌ها، رسالت توسعه‌ی کسب و کارهای برون‌مرکزی را ندارند. هرچند، ممکن است یک مرکز نوآوری در این زمینه هم خدماتی ارائه کند، اما این ارائه‌ی خدمات به کسب و کارهای دیگر، رسالتی فرعی محسوب می‌شود.
مطالعه بیشتر: تفاوت مرکز نوآوری و شتابدهنده
مدل کاربردی برای راه اندازی مرکز نوآوری
با مواردی که تا کنون برشمردیم، حالا می‌توان به این پرسش، پاسخ داد که چگونه می‌توان یک مرکز نوآوری را راه اندازی کرد؟ و یا چه مدل کاربردی‌ای برای راه اندازی مرکز نوآوری وجود دارد؟
از آن‌جایی که مراکز نوآوری دولتی، ساز و کار به‌خصوص، اهداف مشخص و عملکرد وابسته‌ای دارند، ما این پرسش را برای مراکز نوآوری خصوصی پاسخ می‌دهیم.
√برای راه اندازی مرکز نوآوری اول باید به این پرسش پاسخ داد که آیا می‌خواهید در زمینه‌ای واحد فعالیت کنید، در زمینه‌های بینارشته‌ای و یا در زمینه‌های متفاوت؟
√چه پتانسیلی برای وارد شدن به زمینه‌های انتخاب شده دارید؟
√هدف شما از راه اندازی مرکز نوآوری چیست؟
√چه پیش‌بینی‌ای برای بازگشت سرمایه دارید؟ و یا چقدر بازار مورد نظر را می‌شناسید؟
√تا چه مرحله‌ای کسب و کارها را همراهی می‌کنید؟
√آیا دریچه‌های همکاری با مرکز نوآوری مورد نظر شما رو به بیرون گشوده است یا بسته؟
√چه شیوه‌ی مدیریتی‌ای برای مرکز نوآوری شما پاسخگوست؟ آیا در نظر دارید به مرکز نوآوری مانند یک «سازمان اداری» نگاه کنید و یا «کسب و کار استارتاپی»؟ برای اجرایی کردن شیوه‌ی مدیریتی‌تان، نیازمند چه بازوهای اجرایی‌ای هستید؟
برترین مراکز نوآوری ایران و جهان
امروزه، در سراسر دنیا مناطقی علمی فناوری‌ای وجود دارند که به طور ویژه برای تجمع مراکز نوآوری در کنار یکدیگر طراحی شده‌اند. دو نمونه‌ی آن در ایران «پارک فناوری» در تهران و شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان است. این مناطق با هدف گسترش فناوری و کارآفرینی ساخته شده‌اند. عموماً این مناطق در دست استارتاپ‌های دولتی و خصولتی است.
شاید برایتان سوال باشد که چه تفاوتی میان یک مرکز نوآوری و یک شتابدهنده وجود دارد؟
شتابدهنده‌ها ساختار بسیار متفاوتی با مراکز نوآوری دارند. یک شتابدهنده، جذب کننده‌ی استارتاپ برای شتابدهی در بازار است. برای این کار هم معمولاً برنامه‌های خاصی را در زمان محدود اجرایی می‌کنند. سپس وقتی استارتاپ به مرحله‌ی قابل قبولی رسید، با آن خداحافظی می‌کنند.
اما مراکز نوآوری، معمولاً، از ایده، شکل‌دهنده‌ی یک کسب و کار هستند. ایده‌ی کسب و کارها هم می‌تواند از درون مجموعه شکل گرفته باشد و هم می‌تواند از اشخاصِ دیگر، وارد مجموعه شده باشد. اما چیزی که مهم است، شکل‌گیری کسب و کار از بیخ و بن، در مرکز نوآوری است. به همین منوال، ایده پرورش پیدا می‌کند، اجرایی می‌شود، محصول تولید می‌شود، به بازار عرضه می‌شود، توسعه پیدا می‌کند و… همه‌ی این مراحل در مرکز نوآوری طی می‌شود. سپس مدیران مرکز نوآوری می‌توانند تصمیم بگیرند که کسب و کارها را نگه دارند یا سهام‌شان را به فروش بگذارند. مراکز نوآوری مانند شتابدهنده‌ها، رسالت توسعه‌ی کسب و کارهای برون‌مرکزی را ندارند. هرچند، ممکن است یک مرکز نوآوری در این زمینه هم خدماتی ارائه کند، اما این ارائه‌ی خدمات به کسب و کارهای دیگر، رسالتی فرعی محسوب می‌شود.
مطالعه بیشتر: برترین مراکز نوآوری دنیا
در اقصی نقاط دنیا این مناطق وجود دارند تا به پیشرفت علم و صنعت و چرخه‌ی تولید کمک کنند. سیلیکون ولی، معروف‌ترین و نخستین منطقه‌ای است که مراکز نوآوری در آن ساکن شدند.
پس از آن می‌توان از «مرکز دانشگاهی علوم شهر فیلادلفیا»، «منطقه‌ی شهری ۲۲ بارسلونا»، «پردیس تکنولوژی محور آیندهوون» و… نام برد. این مناطق، برخی از معروف‌ترین نقاطی هستند که مراکز نوآوری در آن سکونت دارند.
